Ανασκάπτοντας την Σαλαμίνα της Κύπρου

«… Σαλαμίνα τε
τας νυν ματρόπολις τών δ’
αιτία στεναγμών…».

ΠΕΡΣΑΙ

Κάποτε ο ήλιος του μεσημεριού, κάποτε φούχτες η ψιλή βροχή
και τ’ ακρογιάλι γεμάτο θρύψαλα παλιά πιθάρια.
Ασήμαντες οι κολόνες· μονάχα ο Άγιος Επιφάνιος
δείχνοντας μουντά, χωνεμένη τη δύναμη της πολύχρυσης αυτοκρατορίας.

Τα νέα κορμιά πέρασαν απ’ εδώ, τα ερωτεμένα·
παλμοί στους κόλπους, ρόδινα κοχύλια και τα σφυρά
τρέχοντας άφοβα πάνω στο νερό
κι αγκάλες ανοιχτές για το ζευγάρωμα του πόθου.
Κύριος επί υδάτων πολλών,
πάνω σ’ αυτό το πέρασμα.

Τότες άκουσα βήματα στα χαλίκια.
Δεν είδα πρόσωπα· σα γύρισα είχαν φύγει.
Όμως βαριά η φωνή σαν το περπάτημα καματερού,
έμεινε εκεί στις φλέβες τ’ ουρανού στο κύλισμα της θάλασσας
μέσα στα βότσαλα πάλι και πάλι:

«Η γης δεν έχει κρικέλια
για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν
μήτε μπορούν, όσο κι αν είναι διψασμένοι
να γλυκάνουν το πέλαγο με νερό μισό δράμι.
Και τούτα τα κορμιά
πλασμένα από ένα χώμα που δεν ξέρουν,
έχουν ψυχές.

Μαζεύουν σύνεργα για να τις αλλάξουν,
δε θα μπορέσουν· μόνο θα τις ξεκάμουν
αν ξεγίνουνται οι ψυχές.
Δεν αργεί να καρπίσει τ’ αστάχτυ
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
για να φουσκώσει της πίκρας το προζύμι,

δε χρειάζεται μακρύ καιρό
το κακό για να σηκώσει το κεφάλι,
κι ο άρρωστος νους που αδειάζει
δε χρειάζεται πολύ καιρό
για να γεμίσει με την τρέλα,
νήσός τις έστι …».

Φίλοι του άλλου πολέμου,
σ’ αυτή την έρημη συννεφιασμένη ακρογιαλιά
σας συλλογίζομαι καθώς γυρίζει η μέρα –
Εκείνοι που έπεσαν πολεμώντας κι εκείνοι που
έπεσαν χρόνια μετά τη μάχη·
εκείνοι που είδαν την αυγή μες απ’ την πάχνη
του θανάτου

ή, μες στην άγρια μοναξιά κάτω από τ’ άστρα,
νιώσανε πάνω τους μαβιά μεγάλα
τα μάτια της ολόκληρης καταστροφής·
κι ακόμη εκείνοι που προσεύχουνταν
όταν  το φλογισμένο ατσάλι πριόνιζε τα καράβια:
«Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε
πως έγινε τούτο το φονικό·
την αρπαγή το δόλο την ιδιοτέλεια,
το στέγνωμα της αγάπης·
Κύριε, βόηθα να τα ξεριζώσουμε …».

– Τώρα καλύτερα να λησμονήσουμε πάνω σε τούτα τα χαλίκια·
δε φελά να μιλάμε·
τη γνώμη των δυνατών ποιος θα μπορέσει να τη γυρίσει;
ποιος θα μπορέσει ν’ ακουστεί;
Καθένας χωριστά ονειρεύεται και δεν ακούει το βραχνά των άλλων.

– Ναι· όμως ο μαντατοφόρος τρέχει
κι όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος του, θα φέρει
σ’ αυτούς που γύρευαν ν’ αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο
το φοβερό μήνυμα της Σαλαμίνας.

Φωνή Κυρίου επί των υδάτων.
Νήσος τις έστι.

Σαλαμίνα, Κύπρος, Νοέμβρης ’53

Γιώργος Σεφέρης

Κύπρος: «Ανασκάπτοντας τη Σαλαμίνα της Κύπρου 1952 – 1974, 34 χρόνια μετά», ένα ντοκιμαντέρ για το σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Κύπρου, που βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή.

«Η Σαλαμίνα είναι πια σύμβολο στην παγκόσμια αρχαιολογία. Σήμερα, 35 χρόνια μετά το 1974, έρχομαι σαν επισκέπτης, έβγαλα εισιτήριο για να ξαναδώ τη Σαλαμίνα, που έκτισε ο Τεύκρος, ο γιος του βασιλιά Τελαμώνα της νήσου Σαλαμίνας».

Μιλά με φωνή, που τρέμει από τη συγκίνηση και με μάτια βουρκωμένα, ο Κύπριος καθηγητής Αρχαιολογίας Βάσος Καραγιώργης, ο οποίος, με τις ανασκαφές του, έφερε στο φως τη Σαλαμίνα, μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Κύπρου.

Είναι στιγμιότυπο του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ «Ανασκάπτοντας τη Σαλαμίνα της Κύπρου: 1952 – 1974, 34 χρόνια μετά», που παρουσιάστηκε σε πρώτη προβολή στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Γι αυτό το ντοκιμαντέρ, ο καθηγητής Καραγιώργης πήγε στον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας, όπου άφησε«ένα μεγάλο μέρος νου και ψυχής».

Ψηλοί αμμόλοφοι και ένα προστατευτικό δάσος από ακακίες κάλυπταν για αιώνες τον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας, έκτασης 1,5 τετρ.χλμ, κατά μήκος των ανατολικών ακτών της μεγαλονήσου.

Η Σαλαμίνα ήταν η αρχαία πρωτεύουσα της Κύπρου. Την ίδρυσε ο Τεύκρος, βασιλιάς της Σαλαμίνας του Σαρωνικού, γιος του Τελαμώνα και αδελφός του Αίαντα.

Ο Τεύκρος έφθασε στην Κύπρο μετά τον Τρωικό Πόλεμο, μαζί με άλλους Έλληνες, και ίδρυσε την πόλη, στην οποία έδωσε το όνομα της δικής του Σαλαμίνας. Μάλιστα, στην «Ελένη», ο Ευριπίδης αναφέρει ότι ο Τεύκρος, όταν τέλειωσε ο πόλεμος, απευθύνθηκε στο Μαντείο των Δελφών, όπου ο Απόλλων, θυμωμένος, που δεν πρόφθασε να αποτρέψει την αυτοκτονία του αδελφού του, του Αίαντα, πρότεινε στον Τεύκρο να μη γυρίσει στο νησί του, αλλά να πάει στην Κύπρο και να ιδρύσει μια νέα πόλη. Η Σαλαμίνα, χτισμένη στο σταυροδρόμι της Ανατολής και της Δύσης, έγινε γρήγορα πλούσια και πολύ σημαντική πόλη για το εμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου.

Το ντοκιμαντέρ, σε σκηνοθεσία Πασχάλη Παπαπέτρου, σενάριο δρος Μάρως Θεοδοσιάδου, φωτογραφία Νίκου Αβρααμίδη, μουσική Πάμπου Σακκά, αφήγησηΚώστα Χαραλαμπίδη, με επιμέλεια ήχου από το Γιώργο Ποταμίτη και χορηγό το Ίδρυμα «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης», είναι βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο του καθηγητή Βάσου Καραγιώργη, ο οποίος αφηγείται την ιστορία της ανασκαφής του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου από το 1952-1974.

Ο Βάσος Καραγιώργης επιστρέφει στη Σαλαμίνα και με γλαφυρότητα αφηγείται το ιστορικό της ανασκαφής.

Τα χρόνια, που ακολούθησαν την τουρκική εισβολή του 1974, στον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας σημειώθηκαν εκτενείς συλήσεις και έγιναν παράνομες ανασκαφές από τον καθηγητή Coskum Ozgumer του Πανεπιστημίου της Άγκυρας, ο οποίος επέδειξε αδιαφορία για την ακαδημαϊκή ηθική και τα πνευματικά δικαιώματα των συναδέλφων του, που επί δεκαετίες εργάστηκαν στην αρχαία Σαλαμίνα.

«Η σημερινή κατάσταση στη Σαλαμίνα είναι καταθλιπτική», τόνισε με πόνο ψυχής ο Βάσος Καραγιώργης, μιλώντας, με αφορμή την προβολή της ταινίας.

Επισήμανε δε, ότι το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ «είναι μια έκφραση πικρίας και πόνου και μια κραυγή οργής για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της Κύπρου, η ελληνικότατη, κατά τον Ισοκράτη, Σαλαμίνα. Με τον εύστοχο λόγο της Μάρως Θεοδοσιάδου και τον καλλιτεχνικό οίστρο του Πασχάλη Παπαπέτρου η κραυγή αυτή γίνεται εντονότερη για να ακουστεί διεθνώς».

Ο Βάσος Καραγιώργης εξέφρασε την ευχή να έρθει σύντομα η λύση του κυπριακού«για να φέρει τη λύτρωση στην Σαλαμίνα και σε όλη την πολιτιστική κληρονομιά στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου».

Τo ντοκιμαντέρ (όπως και το σχετικό βιβλίο) έχει ως αφετηρία μια σχολική εκδρομή στη Σαλαμίνα.

Είναι μέρα του Ιουνίου του 1942 και το σχολικό λεωφορείο διασχίζει τον αμαξητό δρόμο μέσα από το δάσος της Σαλαμίνας. Μερικές αρχαίες κολόνες, άλλες όρθιες και κάποιες ξαπλωμένες στην άμμο, σηματοδοτούν τον αρχαιολογικό χώρο της άλλοτε ένδοξης Σαλαμίνας, που είχε εν μέρει ανασκαφεί την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα.

Τότε πίστευαν ότι είχε βρεθεί η ανατολική στοά της αρχαίας Αγοράς, που όμως αργότερα διαπιστώθηκε ότι ήταν το Γυμνάσιο.

Το 1952, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και με φρέσκες ακόμη στο μυαλό του τις νέες, επαναστατικές -για την εποχή- μεθόδους του καθηγητή του, σερ Μόρτιμερ Γουίλερ, περί στρωματογραφίας, ο Β. Καραγιώργης διορίστηκε βοηθός εφόρου του Κυπριακού Μουσείου και στάλθηκε στη Σαλαμίνα για να ξεκινήσει την ανασκαφή. Η πρώτη απογοήτευση δεν άργησε να έρθει, όταν ανακάλυψε ότι η μέθοδος της στρωματογραφίας δεν εφαρμόζεται στην άμμο.

Το ντοκιμαντέρ κάνει αναφορά στην ανασκαφή του Γυμνασίου, που παλιά πίστευαν ότι ήταν η Αγορά. Ακολουθεί η αποκάλυψη του Θεάτρου, όταν ψάχνοντας για μανιτάρια σε περίπατο, ο Κύπριος αρχαιολόγος πρόσεξε ένα κοίλωμα στο έδαφος, που έμοιαζε τεχνητό. Και παρόλο που ο ίδιος επιμένει ότι ήταν ανίκανος να βρει έστω κι ένα μανιτάρι, βρήκε ένα ολόκληρο αρχαίο θέατρο. Την επομένη, μια τομή στο κοίλωμα έφερε στο φως σειρά καθισμάτων του θεάτρου.

Παράλληλα με την ανασκαφή, γινόταν η συντήρηση των αγαλμάτων, που βρέθηκαν στη Σαλαμίνα.

Η νεκρόπολη της Σαλαμίνας ερευνήθηκε αργότερα, στα 1964. Ανήκει στην πόλη που προϋπήρξε της ρωμαϊκής και βρίσκεται νοτιότερα, στα όρια του δάσους έξω από τα τείχη της πρώτης πόλης. Αυτή η πλευρά της ιστορίας μελετήθηκε από τη γαλλική αποστολή του Πανεπιστημίου της Λυών και γι αυτό, μιλά η αρχαιολόγος Μαργκερίτ Υβόν. Η Γαλλίδα αρχαιολόγος εστιάζει στις δύο σημαντικές πρωτοχριστιανικές βασιλικές, της Καμπανόπετρας και του Αγίου Επιφανίου.

Οι ανασκαφές στην πόλη και τη νεκρόπολη είναι οι μεγαλύτερες σε έκταση και οι πιο σημαντικές, που έγιναν ποτέ στην Κύπρο τα τελευταία πενήντα χρόνια. Άρχισαν το 1952 και επεκτάθηκαν σημαντικά τη δεκαετία του 1960. Συνεχίστηκαν ως την τελευταία εβδομάδα πριν την τουρκική εισβολή και την κατοχή της Σαλαμίνας από το τουρκικό στρατό, το καλοκαίρι του 1974.

Ο αρχαιολογικός χώρος, που επεκτείνεται από την ακτή του κόλπου της Σαλαμίνας μέχρι το μοναστήρι του Αποστόλου Βαρνάβα και τα ανατολικά κράσπεδα του χωριού Έγκωμη, χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους πιο εντυπωσιακούς στη Μεσόγειο.

Τα δημόσια κτήρια, ιδίως το ευρύχωρο θέατρο, χρησιμοποιούνταν συχνά, μετά τη μερική αναστήλωση τους, για παραστάσεις αρχαίων ελληνικών τραγωδιών από θεατρικά συγκροτήματα, κυπριακά και ελλαδίτικα.

Οι βασιλικοί τάφοι της νεκρόπολης, που προκάλεσαν αίσθηση στους αρχαιολόγους και τους ελληνιστές, αναβίωσαν τα «Ομηρικά» έθιμα ταφής με τις θυσίες αλόγων και αρμάτων και τον πλούτο των κτερισμάτων, που περιείχαν.

Το κυπριακό μουσείο στη Λευκωσία και το επαρχιακό μουσείο Αμμοχώστου εμπλουτίστηκαν με μαρμάρινα γλυπτά από το θέατρο και το γυμνάσιο, με έπιπλα από ελεφαντόδοντο και εντυπωσιακά χάλκινα σκεύη.

Η αρχαία Σαλαμίνα έχει καταγραφεί και στη λογοτεχνία, καθώς ο νομπελίστας Έλληνας ποιητής Γιώργος Σεφέρης στο «Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄», που αναφέρεται ολόκληρο στην Κύπρο, αφιερώνει στη Σαλαμίνα το ποίημα «Σαλαμίνα της Κύπρος». Ο Σεφέρης έγραψε το ποίημα αυτό ευρισκόμενος στην περιοχή, το Νοέμβριο του 1953, όταν ήταν στο ξεκίνημα τους οι ανασκαφές του καθηγητή Βάσου Καραγιώργη.

Α. Βικέτου

Πηγή: ΑΠΕ

ΕΛΛΑΣ

Αναδημοσίευση από: http://ellas2.wordpress.com