Ο Πινόκιο και η σημασία της εκπαίδευσης
Ας εστιάσουμε στην εκδοχή της Ντίσνεϋ επειδή είναι η πιο γνωστή, παρά τις διαφορές της από την αυθεντική ιστορία. Προβλήθηκε το 1940 και ακόμα είναι ένα καλό παράδειγμα για την σημασία της εκπαίδευσης στα παιδιά. Από την άλλη, από την στιγμή που ο κόσμος έχει αλλάξει πολύ από το 1940 είναι σημαντικό να συμπεράνουμε από τα συμφραζόμενα. Θα προσπαθήσουμε να φανταστούμε πως ήταν η ζωή τότε και μετά θα εκσυγχρονίσουμε αυτόν τον πολυαγαπημένο χαρακτήρα.
Ο Πινόκιο και άλλες ιστορίες
Στην αρχή της ταινίας, εμφανίζονται τρία βιβλία: Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων, Ο Πήτερ Παν και ο Πινόκιο. Ο Τζίμινι Κρίκετ ανοίγει το τελευταίο και η ιστορία ξεκινά. Αυτή η κλίση για τα άλλα έργα είναι ενδιαφέρουσα, αφού η κινηματογραφημένη εκδοχή τους έγινε από την Ντίσνεϋ μια δεκαετία αργότερα.
Αν συγκρίνουμε τα έργα, βλέπουμε διαφορετικούς παραλληλισμούς:
- Οι πρωταγωνιστές είναι παιδιά που δεν θέλουν να μεγαλώσουν ή που έχουν προβλήματα με την ενηλικίωση.
- Έχουν ηθικά μαθήματα για το τι είναι σωστό και λάθος.
- Περιλαμβάνουν ζώα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά που θα έχουν βασικό ρόλο στην ιστορία.
- Τα παιδιά σε αυτά τα έργα κάνουν πολλές ερωτήσεις: είναι περίεργα.
- Και τα τρία κριτικάρουν διάφορες πτυχές της κοινωνίας, ειδικότερα όσες σχετίζονται με την εκπαίδευση.
Θα μπορούσαμε να αναλύσουμε το καθένα πολύ, αλλά σήμερα θα εστιάσουμε στον Πινόκιο και σε κάποιες από τις πιο σημαντικές πτυχές του.
Η γέννηση του Πινόκιο, του ξύλινου αγοριού
Ο Πινόκιο είναι μια κούκλα που σκαλίστηκε από τον Τζεπέτο, έναν τίμιο καλόκαρδο άντρα που δούλευε σκληρά. Παρατηρούμε στον Τζεπέτο ένα πατρικό ένστικτο από την αρχή. Το βλέπουμε στον τρόπο με τον οποίο φροντίζει τα κατοικίδια του. Τους συμπεριφέρεται σαν να είναι μέρος της οικογένειας. Έχει δημιουργήσει ένα σπίτι με αυτά και τους φέρεται ως πατέρας.
Ωστόσο, θέλει ένα πραγματικό παιδί και εύχεται να ζωντανέψει ο Πινόκιο. Η Μπλε Νεράιδα είναι υπεύθυνη για την εκπλήρωση της ευχής και δίνει ζωή στον Πινόκιο. Και δεν είναι σύμπτωση πως το υλικό που επιλέχθηκε είναι το ξύλο επειδή έχει μεγάλο συμβολισμό. Βασικά, σε μερικές μυθολογίες η ιδέα του ξύλινου ανθρώπου εξηγεί την δημιουργία. Ο Πινόκιο θα είναι ξύλινος μέχρι να αποδείξει πως είναι έτοιμος να γίνει κανονικό αγόρι.
Η νεράιδα δίνει στον Τζίμινι την δουλειά να είναι η συνείδηση και ο οδηγός του Πινόκιο. Αυτό είναι επίσης σημαντικό, επειδή σε πολλές κουλτούρες ο γρύλλος θεωρείται φορέας καλής τύχης και σοφίας. Η μπλε Νεράιδα συμβολίζει τον ρόλο της μητέρας του Πινόκιο. Εξάλλου, εκείνη του έδωσε ζωή και εμφανίζεται όταν την χρειάζεται περισσότερο από ποτέ.
«Τι είναι η συνείδηση; Θα σου πω. Συνείδηση είναι η αδύναμη εσωτερική φωνή που κανείς δεν ακούει. Γι αυτό ο κόσμος είναι τόσο κακός.» - Τζίμινι Κρίκετ
Ο δρόμος της ζωής
Τα μεγάλα προβλήματα εμφανίζονται όταν ο Πινόκιο πρέπει να διαχωρίσει το καλό από το κακό και να μάθει να ξεπερνά τους πειρασμούς. Ο γρύλλος προσπαθεί να τον βοηθήσει, αλλά αποτυγχάνει πολύ. Συνείδηση είναι αυτή η εσωτερική φωνή που όλοι έχουμε. Είναι κάτι μικρό, τόσο μικρό όσο και ο γρύλλος και μερικές φορές είναι δύσκολο να την ακούσουμε.
Το επόμενο πρωί, ο Πινόκιο αφήνει το σπίτι και ξεκινά για το σχολείο. Αυτό το πέρασμα είναι μια μεταφορά για τη διαδρομή της ζωής, όπου συναντούμε εμπόδια στον δρόμο μας προς το καλό. Και συχνά είναι πολύ εύκολο να παρεκκλίνουμε από αυτή τη διαδρομή. Ο Πινόκιο δεν είναι ούτε καλός ούτε κακός, αλλά πρέπει να μάθει και να πάρει σοφία ώστε να μπορέσει να συνεχίσει στη σωστή διαδρομή.
Λόγω της αθωότητας και της άγνοιας του για τον κόσμο, θα αντιμετωπίσει προβλήματα που θα τον δυσκολέψουν. Στον δρόμο του βρίσκει δύο απατεώνες: μια αλεπού, γνωστή ως ο έντιμος Τζον και τον φίλο του τη γάτα, Γεδεών. Η επιλογή αυτών των χαρακτήρων δεν είναι τυχαία. Είναι συνηθισμένο να σχετίζουμε τις αλεπούδες με την πονηριά και τις γάτες με την προδοσία.
Και οι δύο χαρακτήρες είναι αγράμματοι. Δεν μπορούν να διαβάσουν ή να γράψουν, είναι άπληστοι και εκμεταλλεύονται την αθωότητα του Πινόκιο. Έχουν υποκύψει στον πειρασμό να είναι απατεώνες και στο να παίρνουν χωρίς να δίνουν τίποτα.
«Γιατί ένας απατεώνας να θέλει συνείδηση;» - Τζίμινι Κρίκετ
Ο Πινόκιο δουλεύει ως μαριονέτα για τον Στρόμπολι, τραγουδά και χορεύει, κινείται χωρίς νήματα. Εδώ βλέπουμε την ειρωνεία και την μεταφορά της μαριονέτας: μια μαριονέτα δεν κινείται από μόνη της. Χρειάζεται νήματα και κάποιον που να τα χειρίζεται. Ο Πινόκιο δεν τα χρειάζεται και επομένως είναι ελεύθερος. Ωστόσο, σύντομα ανακαλύπτει πως η ζωή είναι πολύ διαφορετική.
Η εκπαίδευση σε κάνει να αποφεύγεις την εξαπάτηση, ο αναλφαβητισμός σε κάνει ευάλωτο.
Μάθηση και ελευθερία
Μόλις ελευθερώνεται από τον Στρόμπολι, ο Πινόκιο πέφτει στην παγίδα του έντιμου Τζον. Ο έντιμος Τζον του δίνει έναν Άσο Μπαστούνι και τον κάνει να πιστέψει πως είναι εισιτήριο για το νησί των παιχνιδιών. Σε αυτό το νησί όλα μοιάζουν υπέροχα. Τα παιδιά μπορούν να παίξουν, να καπνίσουν, να πιουν, να είναι βίαια… Δεν υπάρχουν νόμοι και τα παιδιά είναι ελεύθερα.
Ωστόσο, έχουν εξαπατηθεί και η «διασκέδαση» τους καταλήγει στο να τους κάνει γαϊδούρια. Αυτά τα γαϊδούρια θα χρησιμοποιηθούν για εργασία. Επίσης, η έλλειψη εκπαίδευσης οδηγεί στην δουλεία.
Τελικά, ο Πινόκιο ανακαλύπτει πως ενώ ο Τζεπέτο τον αναζητούσε τον κατάπιε μια φάλαινα. Ανήσυχος, αποφασίζει να διορθώσει τα λάθη του και να σώσει τον πατέρα του. Όταν φεύγει από την κοιλιά της φάλαινας γίνεται ένα σύμβολο απελευθέρωσης καθώς ξεπερνά τις αντιξοότητες και ανοίγει τις πόρτες της γνώσης.
Τα ψέματα
Από την άλλη, η ταινία επίσης εστιάζει στο πρόβλημα με τα ψέματα. Βλέπουμε τον Πινόκιο να ψεύδεται. Το κάνει όταν η Μπλε Νεράιδα τον ρωτά γιατί δεν πήγε σχολείο. Εκείνος ξέρει πως έκανε κάτι λάθος και ενστικτωδώς προσπαθεί να προστατευτεί. Το ψέμα είναι ένας αμυντικός μηχανισμός.
Δεν είναι προκατειλημμένο ψέμα, ούτε πολύ περίπλοκο αλλά μάλλον αυτοσχεδιασμένο. Όπως τα παιδιά λένε ψέματα για να αποφύγουν την τιμωρία όταν ξέρουν πως έχουν κάνει κάτι λάθος. Αυτού του τύπου ψέμα είναι συνηθισμένο στις ηλικίες τεσσάρων με πέντε, αν και όλοι ξέρουμε πως αυτή η συμπεριφορά μπορεί να συνεχιστεί. Υπάρχει ακόμα και μια που λέγεται Σύνδρομο του Πινόκιο.
Η εκπαίδευση σημαίνει να είσαι ελεύθερος
Είναι σημαντικό να δείτε την ταινία από τον φακό της εποχής όπου γυρίστηκε. Τότε ο αναλφαβητισμός ήταν ακόμα ένα σοβαρό πρόβλημα στις Δυτικές κοινωνίες. Και το εκπαιδευτικό σύστημα και το οικογενειακό πρότυπο ελέγχονταν από έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης- ανυπόστατο και άκαμπτο σε πολλές περιπτώσεις. Σε ορισμένες γωνιές της κοινωνίας υπάρχει ακόμα αλλά σε πολλές άλλες έχει μεταμορφωθεί.
Το μήνυμα που αφήνει ο Πινάκιο είναι σαφές: η εκπαίδευση μας ελευθερώνει. Η γνώση μας οδηγεί στο να πάρουμε καλές αποφάσεις και στο να μην πέσουμε στην απάτη. Επομένως, είναι ευθύνη μας ως εκπαιδευτές των γενιών που θα έρθουν, να μεγαλώσουμε τα παιδιά έτσι ώστε να μπορούν να είναι ελεύθερα, να έχουν κριτική σκέψη και ανεξάρτητα να παίρνουν σωστές αποφάσεις.
Και δεν μιλάμε μόνο για την εκπαίδευση με την ακαδημαϊκή έννοια ( το να είναι καλά στα μαθηματικά, στις γλώσσες ή στα αθλήματα). Εκπαίδευση με την έννοια του να έχουν την ικανότητα της αιτιολόγησης, να σκέφτονται, να αναλύουν και να κρίνουν. Κάθε παιδί είναι μοναδικό. Είναι υποχρέωση μας και ταυτόχρονα προνόμιο μας να τα φροντίσουμε. Οι δάσκαλοι έχουν σημαντικό ρόλο όπως και οι «δάσκαλοι» του σπιτιού.
«Το πρώτο καθήκον των εκπαιδευτών είναι να αναζωπυρώσουν την ζωή, αλλά να την αφήσουν ελεύθερη να αναπτυχθεί.» -Maria Montessori-
Μάγεια Τ.
Μετάφραση: awakengr.com via exploringyourmind.com
